مقدمه

از دیدگاه قرآن کریم انسان موجودی است که خداوند او را گرامی داشته و کرامت داده است. کرامت، ضد دنائت و پستی است و کریم کسی است که از نزاهت و فضیلت برخوردار است. خداوند در سوره‌ی اسراء می­فرماید: « و به راستى ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم و آنان را در خشكى و دريا [برمركبها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آنها را بر بسيارى ازآفريده‏هاى خود برترى آشكار داديم» در آیه‌ی شریفه جمیع فرزندان آدم داخل در دایره‌ی این شرافت داخل شده­اند به نحوی که کرامت الهی نصیب همه‌ی آنها شده و بر این اساس همه‌ی انسان­ها بر موجودات دیگر برتری داده شده اند. امّا با این وجود در آیات دیگری، برخی انسان ها حتّی از حیوانات هم پست تر معرّفی شده­اند.

برای رفع این تعارض ظاهری باید در در مفاد آیه دقّت نمود و بین استعدادهای نهفته در وجود آدمی و فعلیّت یافتن این استعدادها تمایز نهاد. با نظر به این دو مهم می­توان از دو نوع کرامت، سخن گفت؛ یکی کرامت ذاتی و دیگری کرامت اکتسابی. «تفاوت کرامت ذاتی و اکتسابی در این است که کرامت ذاتی عمومیّت داشته، شامل همه‌ی انسان­ها می­شود، امّا کرامت اکتسابی اختصاص به عدّه­ای خاصی از انسان­ها دارد؛ یعنی کسانی که به کمالات اختیاری دست پیدا می­کنند.»

در ادامه به توضیح مختصری پیرامون این دو نوع از کرامت خواهیم پرداخت.

 چکیده

  در بین آفریدگان، انسان ویژگی بسیار ممتازی دارد که دربین همه‌ی موجودات به او برتری بخشیده است. از منظر قرآن کریم،  انسان به منظور امتحان و آزمایش که زمینه­ساز سعادت حقیقی اوست پا به این جهان گذاشته است تا با حسن اختیار خویش، طریق عبودیّت خداوند را برگزیده و طی کند و از این رهگذر به مقام قرب الهی و خلیفه­اللهی نائل گردد و از آنجا که جهان مادّی و موجودات دیگر، تأمین کننده‌ی محیطی ممکن و مناسب برای این امتحان و ابتلا هستند، به تبع وجود انسان خلق شده و جامه‌ی وجود بر تن کرده­اند خداوند در قرآن کریم انسان را  به واسطه‌ی نیروی عقل و اندیشه بر دیگر موجودات برتری داده و به وی کرامت ذاتی بخشیده است. امّا با رجوع به تمامی آیات دراین زمینه مشخّص می­شود که کرامت حقیقی انسان، نوعی کرامت اکتسابی است که در سایه‌ی ایمان و عمل صالح و در پیش گرفتن تقوای الهی به دست می­آید و همین نوع کرامت است که ملاک حقیقی برتری انسان بر دیگر موجودات است و او را به مقام خلیفه اللهی نائل می­کند. در مورد این مقام باید گفت که مقامی تکوینی بوده و به شاخصه­های وجودی و کمالات شخص خلیفه بستگی دارد. لازم به ذکر است که استعداد رسیدن به این مقام در همه‌ی انسان­ها قرار داده شده ولی تنها کسانی قادر رسیدن به این مقام هستند که با عبودیّت پرودرگار، مظهر اسماء ذات الهی گشته و به بالاترین درجات قرب، نائل گردند.